Armoede en cultuur in Zuid Afrika

Wat houdt armoede in, in een land als Zuid Afrika? In een stad als Johannesburg?
Ik heb ondertussen aardig wat armoede gezien van dichtbij en mijn beeld is hierdoor gewijzigd. Armoede is een spiraal waar vrijwel niet uit te komen is. Geen geld betekent geen kans op geld, betekent je kinderen geen goede educatie kunnen bieden en betekent armoede.
Bovendien is het een katalysator voor het in de criminaliteit raken.
Gelukkig doet de overheid wel iets maar toch veel te weinig. Goed onderwijs is alleen voor de rijken en verder dan middelbare school komen armen niet.
Hier in Zuid Afrika en in het bijzonder in Johannesburg lijkt alles zo op scherp te staan, zijn de verschillen zo gigantisch. Sinds enige tijd neem ik een nieuwe route naar het werk en passeer iedere ochtend een stoplicht waar een jongetje van een jaar of 9 staat te bedelen met een gigantisch brede glimlach zoals zwarte mensen eigenlijk alleen maar kunnen hebben.
Elke ochtend raakt het me weer diep deze jongen zo te zien die eigenlijk in een schoolbank hoort te zitten. Waarschijnlijk zijn z’n ouders bezweken aan aids en doordat er niemand was om hem op te vangen is hij op straat terecht gekomen. Al op die leeftijd gaat het helemaal mis. Elke keer weer denk ik bij mezelf van, ik heb een huis waar hij kan komen wonen, we kunnen vast wel een school voor hem vinden en dan komt het allemaal wel goed. Maar zo simpel ligt het helaas niet, waarschijnlijk is mijn huis binnen de kortste keren compleet leeggeroofd en staat het jongetje de volgende dag weer bij een (ander) stoplicht.
Enkele weken geleden op een saaie zondagmiddag liep ik naar de liquor-store (drankwinkel) om een paar biertjes te halen. Het vrouwtje dat daar werkt ken ik ondertussen een beetje dus ik besloot er even rond te hangen.Voor de deur hangen standaard altijd mannen rond, bierdrinkend. De ene na de andere arme sloeber kwam binnen om telkens 1 biertje te kopen.
Uit een smoezelige broekzak worden dan allemaal losse muntjes gehaald om de fles te kunnen bekostigen. Hetzelfde gebeurt met sigaretten, regelmatig komen mannen 1 sigaret kopen die per stuk worden verkocht, iets dat doodnormaal is in Zuid Afrika.
Toen ik in juni in Nederland was gebruikte ik een Nederlandse simkaart voor mijn mobiele telefoon en moest na verloop van tijd beltegoed gaan kopen. Aangezien ik nog maar enkele dagen in Nederland zou zijn vroeg ik de verkoper naar het minimum opwaardeerbedrag.
Na het antwoord dat hij gaf besefte ik weer zo goed in een eerste-wereld-land te zijn.
Ik ging dat zo eens omrekenen en besefte dat 20 euro gelijk is aan 250 rand. Voor mij onvoorstelbaar dat ik in 1x zo’n groot opwaardeerbedrag zou nemen in Zuid Afrika. Hier in Zuid Afrika kopen de meeste arme mensen 10 rand beltegoed dat gelijk staat aan 80 eurocent.
Vele handelaren buiten dit principe uit van dingen per stuk verkopen. Zo zie je op verschillende plaatsen langs de weg gammele marktkraampjes waar appels, papaya’s en avocado’s per stuk worden verkocht. Ook zakken chips worden in van die kleine plastic boterhamzakjes verkocht. Vaak als ik na mijn werk nog even snel naar de supermarkt ga staat er een bouwvakker in stoffige blauwe overall achter me die een salaris heeft van nog geen 100 euro in de maand met een zak kippenpoten en een brood. Vaak wordt dit in combinatie gegeten met maispap, nationale hoofdvoedsel, te koop in elke winkel voor nog geen 80 eurocent per kilo (poeder aanmengen met water). De prijsstijgingen van voedsel van de afgelopen tijd hebben een gigantische impact op mensen hier die 75 % van hun inkomen uitgeven aan bovengenoemd voedsel. Deze prijsstijgingen zijn veroorzaakt door de gigantische prijsstijging op benzine. In de ruim 1,5 jaar die ik hier woon zijn de benzineprijzen verdubbeld.
Armoede is overal hier, zelfs binnen de grote bedrijven waar de werksters worden ingehuurd fulltime voor nog geen 8 euro per dag. Voor zo’n dag werken moeten ze vaak 4 uur reizen met gammele busjes opgepropt met 22 man en van hun geld een familie onderhouden en ‘savond voor de eigen kinderen en het huishouden zorgen. (deze volkswagenbusjes worden nadat ze uit Duitsland zijn verscheept voorzien van extra dikke assen om het gewicht van veel te veel passagiers te kunnen dragen). Toch zie ik deze vrouwen zelden chagrijnig in tegenstelling tot de vadsige managers met hun dikke BMW’s. Ik was laatst op bezoek bij een oom van een vriend van me in een sloppenwijk. Hij woont daar in een houten krotje zonder elektriciteit of water en er ontstond een interessante discussie over armoede. Deze man vond dat liefde onder armoedige omstandigheden intenser is. Ik kan hier zelf moeilijk een mening over geven, maar denk absoluut wel dat de saamhorigheid stukken groter is. Ik merk dat ik de laatste tijd steeds meer moeite krijg met de armoede, misschien meer met het zien van de grote verschillen. Het maakt me boos. Juist in een land als dit is de drang om indruk te maken in de uiterlijke zin zo gigantisch groot. Juist hier vind je die walgelijke en overdreven luxe, iets dat denk ik kenmerkend is voor een ontwikkelingsland.
Een voorbeeld: mijn buurjongen reed in een prima autootje van nog geen 2 jaar oud en liep nog iedere maand driftig af te betalen. Enige weken geleden zie ik hem trots met een gloednieuwe volkswagen polo aan komen rijden (niet het kleine polo-karretje als in Nederland maar een dikke bak). Het eerste wat ik denk is, nog weer 5 jaar afbetalen erbij. Door de week rijd hij in een auto van de zaak waardoor zijn gloednieuwe (benzine zuipende) aanwinst 80 % van de tijd stilstaat. Wel moet de tuinman die nog geen 75 euro per maand verdient de wagen wekelijks van top tot teen oppoetsen. De enige beweegreden die ik me kan bedenken voor hem om zijn wagen in te ruilen voor deze is om indruk te kunnen maken.

Probeer niet de dag na payday (salaris uitbetaal dag) te gaan winkelen in het winkelcentrum want je struikelt over de mensen. Hetzelfde in de uitgaancentra. Geld moet rollen is hier het motto. We leven vandaag en denken niet aan morgen. Mensen kunnen hier slecht met geld omgaan of eigenlijk te goed.

Iets anders waar ik mij elke dag weer over verbaas in dit land is de gigantische variëteit aan culturen. Vooral in een yuppenwijk als Sandton zie je constant zwarte managers in dikke BMW’s rondrijden strak in het pak. Ze leven compleet volgens het Westerse plaatje maar zijn meestal opgegroeid onder zeer primitieve omstandigheden in een sloppenwijk waar ze bij ziekte naar een medicijnman werden gestuurd i.p.v. een dokter en bij festiviteiten slachtrituelen plaatsvonden. Toch is deze cultuur niet vergeten en zul je dergelijke mensen in het weekend vaak weer terugvinden op hun geboortegrond waar ze de familie overladen met cadeau’s en geld. Zij zijn immers de mannen die het “gemaakt” hebben en nu de familie behoren te onderhouden. Een Afrikaanse vriend heeft mij en Benjamin (Nederlandse vriend) afgelopen weekend meegenomen naar een traditionele Zoeloe bruiloft in Soweto. Soweto is een uplifted sloppenwijk aan de rand van Johannesburg waar volgens onofficiële cijfers 3 miljoen mensen wonen. Het was zo bijzonder om dit feest mee te maken omdat mijn vriend Tsepo echt zijn best deed om mij te betrekken bij alles wat daar plaatsvond waardoor ik het feest van binnenuit meemaakte.
Binnen de zwarte culturen bestaat er nog zoiets als een bruidschat, de zogenaamde “lobola” die gedeeltelijk in zaken als kippen, schapen of huishoudelijke waar wordt afgelost.
Zo kwam de vader van de bruid met een achterbak vol met dekens aanrijden, een cadeau van de bruidegom. Ik hielp mee met uitladen, 15 stuks om precies te zijn. Dekens voor de gehele familie van de bruid. Even later deden de mannelijke familieleden en vrienden van de bruidegom een traditionele dans. Allen zaten in een kring in de hurkhouding en zongen luidkeels en telkens moest er 1 in het midden dansen. Zelfs opa van 80 deed mee aan deze dans en ik kreeg werkelijk kippenvel over mijn hele lichaam van de intensheid en uitbundigheid van dit ritueel. Zelden heb ik zo’n uitbundige vrolijkheid meegemaakt. De rijke zakenman uit Sandton die ik zojuist beschreef deed ook mee aan de dans en ik besefte plotseling hoe diep cultuur gaat. Er vonden nog verschillende andere rituelen plaats waarbij oma haar levenswijsheden deelde met een hele menigte, een teken van hoe gerespecteerd de ouderen hier nog zijn. Mijn vriend Tsepo van 33 woont bij zijn oma van 86. Niet alleen omdat hij het zo vreselijk gezellig met haar vindt, maar ook uit socialiteit.
Tsepo en ik hebben ondertussen wilde plannen om ons vrijwilligerswerk voor het weeshuis (Tsepo is kuntleraar binnen het weeshuis) te gaan uitbreiden. Voor de mensen die mij gesponsord hebben enige tijd geleden, dit weekend gaat het geld omgezet worden in kunstmaterialen voor de kinderen. De kunstwerkjes worden verkocht en 50 % van de opbrengst gaat naar een persoonlijke bankrekening van het kind en de rest mogen ze zelf houden.

Vorig weekend ben ik naar Limpopo geweest, de meest Noordelijke provincie van Zuid Afrika. Ik bezocht daar een Nederlandse vriend, Harold die daar midden in een wildpark woont en de giraffen letterlijk door zijn tuintje heeft lopen. Het leven in Limpopo is nog erg traditioneel en het is niet de politie die hier de hoogste macht heeft, maar de zogenaamde chiefs. Zij staan aan het hoofd van een gebied en worden zeer hoog gerespecteerd. Erg mooi om te gast te zijn bij Harold, juist omdat hij zo midden in de samenleving van daar staat.
Hij heeft daar een project opgezet met financiele steun van de EU: Een cultureel, archeologisch dorp (reconstructie). Een project dat veel werkgelegenheid creëert en in de toekomst toeristen moet gaan aantrekken.

Tot slot nog even wat over mijzelf. Het werk op de nieuwe afdeling bevalt me erg goed. Het is behoorlijk technisch en uitdagend. Het team waarin ik werk bestaat uit 3 andere jongens waarmee ik de grootste lol heb. Ik heb het de laatste tijd erg druk met velerlei afspraken en activiteiten. Liesbeth is nu voor vakantie in Nederland en hoop ik begin september weer van het vliegveld te kunnen ophalen.
Toen ik gisteren thuiskwam zat de hele buurt hier zonder water en bedacht ik me ineens dat het alweer zo lang geleden was dat we zonder stroom zaten. Vannochtend vroeg om 7 uur kom ik op mn werk en hoor de gigantische dieselgenerator buiten al driftig draaien. Enkele uren later valt alles uit op onze afdeling waardoor er geen werk meer gedaan kon worden en de helpdesk tijdelijk niet bereikbaar was. In een ander gebouw van IBM op het complex 200 meter verderop bleek er nog wel stroom, van de generator, beschikbaar te zijn waardoor de helft van de helpdesk met computers, beeldschermen, toetsenborden en muizen steunend op hun verrijdbare stoelen naar dat gebouw werden gestuurd. Het was een prachtig gezicht en het werd me weer duidelijk dat we hier in Afrika wonen. Afrika met een gepolijst buitenlaagje, maar toch echt Afrika.